Қырғызстан мен Қазақстанның достығы мен ынтымақтастығын нығайту – екі мемлекеттің сыртқы саясатының басымдығы. Қырғызстан делегациясының сәуір айындағы елімізге сапары – мұның тағы бір дәлелі. Екі елдің президенттері Қазақстан мен Қырғызстан арасындағы одақтастық қатынастарды тереңдету және кеңейту туралы шартқа қол қойды, ол ынтымақтастықтың барлық бағыттарына, оның ішінде мәдени-гуманитарлық салада, білім және ғылым саласында серпін беруі тиіс. Президент Қасым-Жомарт Тоқаев ғылыми-зерттеу институттары арасындағы байланысты арттырудың маңыздылығын атап өтті. Екі елдің үкіметтеріне жол картасын қабылдау тапсырылды.
Білім және ғылым министрі Догдуркүл КЕНДІРБАЕВА біздің журналға берген сұхбатында Қырғыз Республикасының Білім беру жүйесіндегі өзгерістер, елдеріміз арасындағы академиялық ынтымақтастықтың дамуы және бірлескен жобалар туралы айтты.
– Догдуркүл Шаршеевна, білім беру саласындағы өзара мүдделер шеңберін белгілейік. Біз қайда бара жатырмыз, қандай бірлескен жобалар жүзеге асырылуда?
– Біз бауырлас халықтармыз және әрқашан бір-бірімізді қолдаймыз. Ынтымақтастық Білім және ғылым салаларына да қатысты. Қазіргі уақытта жоғары білім беру ұйымдары өзара іс-қимылды белсенді түрде жолға қойып, бірлескен жобаларды іске асыруда. ЖОО ректорлары академиялық алмасу, студенттерге арналған ұтқырлық бағдарламалары жайында келісімдер жасасты.
И. Раззаков атындағы Қырғыз мемлекеттік техникалық университеті мен Алматы технологиялық университеті «Жануарлардан алынатын тамақ өнімдерінің технологиясы мен өндірісі» және «Стандарттау, сертификаттау және метрология» бағыттары бойынша бакалаврлар мен магистрлерді даярлаудың бірлескен бағдарламалары туралы келісім жасасты.
Қырғызстан халықаралық университеті М. Х. Дулати атындағы Тараз мемлекеттік университетімен қос диплом бағдарламасын жүзеге асыру туралы келісімге қол қойды.
Жалал-Абад мемлекеттік университеті Д. А. Қонаев атындағы Еуразиялық заң академиясымен, М. Сапарбаев атындағы институтпен академиялық ұтқырлық, ғылыми зерттеулер бағдарламалары бойынша ынтымақтастықты нығайтуда.
Жүсіп Баласағұн атындағы Қырғыз ұлттық университетінде Қорқыт Ата атындағы Қызылорда университетінің өкілдігін ашу туралы келісімге қол қойылды.
Қырғыз Республикасында Қырғыз-Қазақ университеті, Қырғыз-Қазақ колледжі және Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінің филиалы жұмыс істейді.
2006 жылдан бастап тараптар жыл сайын Қырғыз Республикасы мен Қазақстан Республикасының жоғары оқу орындарында бакалавриат және магистратура бағдарламалары бойынша оқу үшін бюджеттік орындар бөледі. Мысалы, 2023-2024 оқу жылында Қазақстан Республикасы Қырғыз Республикасынан келген талапкерлерге 50 орын бөлді.
Жалпы орта білім беру деңгейінде тұрақты өзара іс-қимыл жүргізіледі, оның ішінде жаңа әдістемелерді талқылау, инновациялық тәсілдерді енгізу кезінде біз конференциялар өткіземіз, тәжірибе алмасамыз. Н. Назарбаев Қорының қолдауымен Бішкек пен Ош қалаларында мектептер салынды. Осы екі мектептің жұмысы біздің ынтымақтастығымыздың жарқын мысалы болып саналады.
Қырғыз Республикасының оқушылары жыл сайын Қазақстан Республикасы ұйымдастырған олимпиадаларға қатысады, сондай-ақ Қазақстан оқушылары Қырғыз Республикасында өткізілетін жарыстарға қатысады.
2024 жылы сәуір айында Қазақстан Республикасына сапар аясында маған әріптестеріммен «Қазақстан мен Қырғызстанның өзекті мәселелерін шешудегі ғылымды дамыту перспективалары» атты ғалымдар форумында Білім және ғылым саласындағы өзара іс-қимылды кеңейту және тереңдету жолдарын талқылауға мүмкіндік туды. Бұл жаһандық деңгейде бәсекеге қабілеттілікті қамтамасыз ету, ғылыми зерттеулер мен өнертабыстар үшін инновациялық нарық құру жөніндегі келісімдерді тиімді іске асырудың тағы бір қадамы болды.
Осы мүмкіндікті пайдалана отырып, Қазақстан Республикасында мемлекеттік-жекеменшік әріптестік белсенді дамып келе жатқанын атап өтуге болады, бұл балабақшалар мен мектептердің көбірек салынуына ықпал етеді. Бізді Қазақстандағы білім беру қызметтеріне ваучерлік қаржыландыруды енгізу нәтижелері қызықтырады. 2024 жылғы тамызда Шолпан-Атада өтетін білім беру саммитінде біз бір күнді ваучерлік қаржыландырудың мектепке дейінгі білім беру қызметтері нарығын кеңейтуге әсері туралы Қазақстанның тәжірибесін талқылауға арнаймыз.
– Қырғызстанда білім берудің қандай моделі жұмыс істейді? Елдеріміздің білім беру жүйелерінде айырмашылықтар бар ма? Мәселен, біздің оқушымыз Қырғызстандағы мектепке немесе керісінше ауыса ала ма?
– 2024 жылдан бастап Қырғыз Республикасының «Алтын қазық» білім беру жүйесін трансформациялау бағдарламасы іске асырылуда. Бағдарлама білім берудің барлық деңгейлерін қамтиды, ол әлемдік білім беру кеңістігіне интеграциялануға бағытталған. Оны дайындау барысында біз Қырғыз Республикасының оқушылары болашақтың сын-тегеуріндеріне тиімді жауап бере алатын кәсіпқойлар болуы үшін этнопедагогика дәстүрлерін, шет елдердің қазіргі заманғы ғылым идеяларын жинақтауға тырыстық. «Алтын қазық» бағдарламасы балаларды мектепке дейінгі біліммен қамтуды ұлғайтуды, мектептегі білім берудің 12 жылдық моделіне көшуді, білім беру мазмұнын жаңартуды, жоғары оқу орындарына автономия беруді, ғылымға және жаңа технологияларды әзірлеуге баса назар аударуды көздейді.
Қазіргі уақытта мектеп түлегі бастауыш, орта немесе жоғары кәсіптік білім беретін оқу орнын таңдай алады. Кәсіптік лицейлерде оқу мерзімі үш жылдан екі жылға дейін қысқарды. Жалпы, бұл 9 немесе 11 сынып негізінде талапкердің оқу орнына түсуіне байланысты. Жоғары оқу орындарында оқу мерзімі мамандарды даярлау бағытына байланысты. Басқа елдердегідей, медициналық жоғары оқу орындарында да гуманитарлық мамандықтарға қарағанда оқу ұзағырақ.
Қырғыз Республикасында мектептердің көпшілігі мемлекеттік, қалалық әкімдік басқаратын муниципалдық мектептер және жеке мектептер бар.
Қазақстан Республикасынан келген оқушы Қырғызстанның мемлекеттік, муниципалдық немесе жекеменшік мектебінде оқуын жалғастыра алады.
– Қырғызстанның Кәсіптік оқыту саласындағы қандай жетістіктерін атап өтуге болады? Сіздің еліңіз WorldSkills қозғалысының мүшесі ме?
– Кәсіптік оқыту саласының әдістемесіне өзгерістер енуде – бұл кәсіптік лицейлердегі дуальды оқыту және колледждердегі жұмыс орнында оқыту.
Республика бойынша сегіз пилоттық колледжде оқу-өндірістік кешендер құрылды. Мысалы, Бішкек сәулет және құрылыстағы менеджмент колледжінде жиһаз цехі, желдету жабдықтарын жөндеу шеберханасы, Қара-Балтық техникалық-экономикалық колледжінде автомобильдердің жай-күйіне компьютерлік диагностика жүргізілетін шеберхана ашылды, Қызыл-Қия колледжінде студенттер шырындар мен кептірілген жемістер өндіреді, Нарын агро-экономикалық колледжінің оқушылары ветеринариялық клиникада жұмыс істейді.
Оқу бағдарламасына Кәсіпкерлік негіздері бойынша сабақтар енгізілді, осылайша түлектер оқу орнын бітіргеннен кейін өз бизнесін қалауы бойынша бастай алады.
Сондай-ақ заңнамаға өзгерістер енгізілді, оған сәйкес оқу орындары өздерінің өндірістік қызметінен түскен қаражатты енді инфрақұрылымды және өзге де мұқтаждықтарды жақсартуға пайдалана алады.
2023 жылы Қырғыз Республикасы WorldSkills халықаралық қауымдастығының мүшесі болды. Жарыстың өңірлік турларынан кейін Бішкектегі кәсіптік лицейлер мен колледждердің оқушылары арасында жұмысшы кәсіптер чемпионатының финалы өткізілді, онда 2024 жылдың күзінде Лионда өтетін халықаралық жарысқа қатысатын «Дәнекерлеу технологиялары», «Аспаздық ісі» және «Сән технологиялары» бағыттары бойынша үш студент іріктелді.
– Қырғызстанда білім сапасының көрсеткіші қалай сақталады? Білім берудің әртүрлі деңгейлерінде білім беру сапасы мен оқу орындарының деңгейін анықтаудың қандай тәсілдері жүргізіледі?
– Мектеп түлектерінің білім деңгейінің көрсеткіштерінің бірі жалпы республикалық тестілеу болып келеді, оны білім беру мен оқыту әдістерін бағалау орталығы жүргізеді.
2025 жылы Қырғыз Республикасы оқушылардың білім жетістіктерін бағалау жөніндегі халықаралық бағдарлама (PISA) тестіне қатысуды жоспарлап отыр.
Ұлттық білім беру және ақпараттық технологиялар сапасын бағалау орталығы қорытынды мемлекеттік аттестаттауды, мектеп оқушыларын ерікті аттестаттауды, мұғалімдерді ерікті аттестаттауды, мектептер, кәсіптік лицейлер, колледждер басшыларының лауазымдарын конкурстық іріктеуді тестілеуді жүргізеді. Жыл сайын жоғары оқу орындарының рейтингі жасалады.
Білім беру жағдайы туралы объективті және ғылыми негізделген ақпарат алу үшін оқушылардың білім жетістіктеріне ұлттық бағалау жүргізілді. Қырғызстандағы оқушылардың білім жетістіктерін ұлттық бағалау (НООДУ) нәтижелері оқушылардың білім жетістіктеріне әсер ететін факторларды анықтауға мүмкіндік береді.
Білім беру сапасын анықтаумен тәуелсіз мекемелер айналысады. Білім беру сапасын бағалау кезінде объективтілікті қамтамасыз ету үшін олардың тәуелсіздігіне ерекше назар аударылатынын атап өтеміз.
– Қазіргі таңда оқу сапасы, олардың дипломдарын тану және талапкерлер арасында танымалдығы бойынша үздік нәтижелер көрсететін Қырғызстанның қандай ЖОО-ларын атап өтер едіңіз?
– Бүгінде Қырғызстанның алты жоғары оқу орны ерекше мәртебеге ие болды, бұл оларға үлкен жауапкершілік жүктейді.
Бұл Ош мемлекеттік университеті, Жүсіп Баласағұн атындағы Қырғыз ұлттық университеті, Исхак Раззаков атындағы Қырғыз мемлекеттік техникалық университеті, Константин Скрябин атындағы Қырғыз ұлттық аграрлық университеті, Иса Ахунбаев атындағы Қырғыз мемлекеттік медицина академиясы, Б. Ельцин атындағы Қырғыз-Ресей Славян Университеті. Бұл мәртебе академиялық, басқарушылық, қаржылық және басқа мәселелерде толық автономияны білдіреді.
Егер қызмет көрсеткіштерінің бірі – талапкерлер арасындағы қаржылық нәтижелермен көзге түсетін танымалдылық жайында айтатын болсақ, онда Қырғыз мемлекеттік техникалық университеті мен Қырғыз ұлттық университеті бюджетті 1 млрд. сомға дейін ($ 11 619 719), Қырғыз мемлекеттік медицина академиясы – 1,4 млрд. сомға дейін ($16 267 606), Ош мемлекеттік университеті – шамамен 2,5 млрд. Сомға дейін ($29 049 297) көтерді.
Дипломдарды тану халықаралық келісімдермен реттеледі. Сондай-ақ, бірқатар ЖОО-лар қос диплом береді, яғни Қырғыз Республикасының және басқа елдің немесе ЖОО-ның шетелдегі серіктесінің Мемлекеттік үлгісі бойынша.
– Қазақстанның жоғары мектептерінің бүгінгі тренді білім беруді интернационалдандыру деп санауға болады. Ал Қырғызстан бұл мәселеде өзін қалай көрсетеді? Қырғызстанда шетелдік жоғары оқу орындарының филиалдары көп пе?
– Қырғыз Республикасындағы жоғары білім беруді интернационалдандыру туралы халықаралық рейтингтер бойынша бағалауға болады. Алдымен QS рейтингіне Қырғызстанның Орталық Азия Американдық университеті, «Манас» қырғыз-түрік университеті, Қырғыз-Ресей славян университеті секілді халықаралық жоғары оқу орындары енгізілді. Қазір QS World University Rankings рейтингіне Исхак Раззаков атындағы Қырғыз мемлекеттік техникалық университеті де енгізілген. Ол төрт жұлдызды мәртебеге ие болды. Ош мемлекеттік университеті Еуразияның үздік үш жоғары оқу орындарының қатарына енді.
Биыл жоғары оқу орындарының бірінші ұлттық рейтингі жасалды, ол білім беру қызметтерінің сапасын жақсартуды және мамандарды даярлау деңгейін арттыруды ынталандыратын болады.
Қырғыз Республикасы Білім беру және ғылыми салалардағы өзара іс-қимыл үшін ашық. Бізде Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті мен Ресей жоғары оқу орындарының филиалдары жұмыс істейді.
2023 жылдың сәуір айында Ош мемлекеттік университеті Қазақстандағы Л. Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінде өз филиалын ашты.
– Қырғызстан шетелдік студенттерді несімен қызықтырады?
– Қырғыз Республикасында жоғары білім алудың тартымдылығын бірқатар факторлармен түсіндіруге болады: экономикалық – қызметтер мен тауарлардың қалыпты бағасы, табиғи – қолайлы климаттық жағдайлар, сонымен қатар көптеген университеттердің болуы мен мамандарды даярлау бағыттарының әртүрлілігі.
Қырғыз Республикасының Ұлттық статистика комитетінің 2022 жылғы мәліметтері бойынша шетелдік студенттердің ең көп бөлігі Өзбекстаннан – 40 282 адам, Үндістаннан – 15 306, Пәкістаннан – 8407 адам келді. Қырғыз Республикасының жоғары оқу орындарында Қазақстан Республикасының 3179 азаматы оқиды.
Үндістан мен Пәкістаннан келген үміткерлер медициналық бағыттарға көбірек тартылады. Мұны олардың елдеріндегі медицина қызметкерлеріне деген үлкен сұраныспен түсіндіруге болады. Өзбекстаннан келген талапкерлер педагогикалық және экономикалық мамандықтарды таңдайды.
Әр университет оқу ақысын дербес есептейтіндіктен, орташа көрсеткіш қалалар мен бағыттар үшін әртүрлі болуы мүмкін.
– Жазғы уақытта әдетте «Ыстықкөл достарын жинайды» атты халықаралық балалар этно-карнавалы өткізіледі. Ол осы жылы өткізілді ме?
– «Ыстықкөл достарын жинайды» халықаралық этно-карнавалы көл жағасында 14 жыл бойы өткізіліп келеді. Карнавалға Беларусь, Үндістан, Қазақстан, Ресей, Өзбекстан және Қырғызстаннан 9-17 жас аралығындағы балалар қатысады. Осы жылдар ішінде этно-карнавалға 10 000-ға жуық бала қатысты. 2024 жылы ол 6-12 шілде аралығында өтті, әдеттегідей Бішкекте басталды, содан кейін балалар Ыстықкөл көліне барды. Этно-карнавал көптеген жылдар бойы қалыптасқан дәстүрге айналды, ол Ресей, Польша, Үндістан, Қазақстан, Өзбекстан, Тәжікстан, Беларусь және Қырғызстанның барлық өңірлерінің балалары арасында мәдениетаралық диалогты ілгерілетуге, сондай-ақ қатысушыларды өзін-өзі дамыту, толеранттылық, патриоттық қасиеттер мен әлеуметтік ынтымақтастықты нығайту режиміне енгізуге көмектеседі.
Фестиваль барысында балалардың белсенді қарым-қатынасы қарама-қайшылықтарды жояды, нәтижесінде ұлттық ерекшеліктеріне қарамастан тұлғааралық қатынастар құрылады және нығайтылады, балалар жаңа достар табады.
Этно-карнавал аясында «Эстрадалық ән», «Халық аспаптары», «Халық билері», «Театр өнері» номинациялары бойынша «Ыстықкөл достарын жинайды» атты балалар шығармашылығының Халықаралық байқауы өтеді. Байқау фестиваль қатысушыларын өз елдерінің өнерімен, дәстүрлерімен таныстыруға, дамытуға және сақтауға мүмкіндік береді. Қырғызстанның, Қазақстанның және Ресейдің танымал шеберлері қатысқан өнер бағыттары бойынша шеберлік сыныптары аса танымалдылыққа ие.
– Қырғызстанда оқушылар үшін тағы қандай халықаралық іс-шаралар өткізіледі?
– 1998 жылдан бастап Ұлттық балалар инженерлік-техникалық академиясы жыл сайын жастарға ғылыми – техникалық білім беруді дамыту үшін «Біз – ХХІ ғасырдың зиялыларымыз» атты халықаралық форум өткізеді. Осы уақыт ішінде ТМД елдерінің оқушылары мен студенттері «Жаңа теориялық әзірлемелер мен модельдер», «Аспаптар, радио жабдықтар және телекоммуникациялық жүйелер», «Энергия және энергия үнемдеу технологиялары», «Ақпараттық технологиялар және бағдарламалау», «Робототехника және автоматтандырылған технологиялар», «Стендтік модельдер бойынша конкурс» номинациялары бойынша
5150-ден астам зерттеу және өнертапқыштық жобаларды, экспонаттар мен қолданыстағы модельдерді ұсынды.
Айта кетейік, Қазақстаннан қатысушылар қызықты әзірлемелер ұсынып, медальдар алуда. Мәселен, биылғы жылы мектеп лигасында Ақмола облысынан Әшімов Асанәлі «Жаңа теориялық әзірлемелер мен модельдер» номинациясы бойынша жүлделі орынға ие болды, 2022 жылы «Бөбек» ҰҒПББСО қазақстандық командасы «Астрономия» номинациясы бойынша II дәрежелі дипломмен марапатталды.
Сондай-ақ жыл сайын маусым айында Бішкекте «Наристе» Халықаралық балалар фольклорлық фестивалі өтеді.
2024 жылғы 30 қыркүйектен 5 қазанға дейін Бішкекте Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығына қатысушы мемлекеттердің ашық балалар Дельфийлік ойындары өтеді. Ойындарға 7 жастан 17 жасқа дейінгі ТМД-ның жас таланттары қатысады. Бішкектегі ТМД-ға қатысушы мемлекеттердің ашық балалар Дельфийлік ойындары бұл – өскелең ұрпақты ортақ құндылықтар мен дәстүрлер төңірегінде біріктіретін мәдениет мерекесі.
– Біздің журнал оқырмандарына не тілейсіз?
– Мен үшін білім тек мамандық емес, бұл – миссия. Еліміздегі әрбір бала болашаққа есік ашатын сапалы білімге лайық деп санаймын. «Алтын қазық» бағдарламасы – бұл бізді жаңа көкжиектерге бағыттайтын бағыттаушы жарық. Біз балаларымыз бен жастарымыздан Қырғызстанның болашағын ғана емес, бүкіл әлемнің болашағын көреміз.
Қазақстан сияқты көршілерімізбен академиялық ынтымақтастық біздің білім беру институттарымызға баға жетпес пайда әкеледі және студенттерімізге жаңа мүмкіндіктер ашады. Бірлескен жобалар біздің достығымыз бен өзара түсіністігімізді нығайтады, бізді күшті және ақылды етеді.
Мен әрбір мұғалімге, әрбір ата-анаға және әрбір студентке біздің ортақ ісімізге қосқан үлесі үшін алғыс айтамын. Біз бірге кез-келген қиындықты жеңе аламыз және бәріміз мақтан тұтатын білім беру жүйесін құра аламыз. Білім берудің қолжетімділігі мен сапасы – ел дамуының негізгі бағыттары!
Білім – бұл еркіндік пен сәттіліктің кілті және біз бұл есіктерді бәріне аша аламыз деп сенемін.
Назарларыңыз бен қолдауларыңыз үшін рахмет. Бізді алда үлкен істер күтіп тұр!
Сұхбаттасқан
Вероника КОРЕШКОВА
АННОТАЦИЯ
Министр образования и науки Кыргызской Республики Догдуркүл Кендирбаева в интервью нашему журналу рассказывает о системе образования в Кыргызстане, развитии академического сотрудничества между нашими странами и других совместных мероприятиях и проектах. Казахстан и Кыргызстан являются государствами с давними дружественными связями. А в апреле текущего года президенты двух стран подписали Договор об углублении и расширении союзнических отношений, который должен придать импульс всем направлениям сотрудничества, в том числе в культурно-гуманитарной сфере, в области образования и науки.
Kommentare