Барлық уақытта белгілі бір шеберлігі бар адамдар бағаланды. Бір кездері олардың еңбектері аз төленді, қаналды, басқа уақытта олардың елдің өркендеуіне қосқан үлестері айқын болды, қоғамда мұндай адамдарға құрмет көрсетілді, олар туралы хабарлар түсірілді, кітаптар жазылды, жаңалықтарда айтылды, олардың жетістіктері туралы газеттерде жарияланды. Бірақ ақиқат әрқашан жалғыз, жұмысшы мамандығын игерген адамдар кез келген өндірісті дамытудың негізі екенін бәрі түсінеді. Ол үшін жұмысшы мамандығын жоқ деп елестету керек. Содан кейін инженерлердің, сәулетшілердің және басқа мамандардың барлық күрделі идеяларын жүзеге асыратын ешкім болмайды, сөйтіп олар қағаз жүзінде ғана қалады. Осыны түсінген мемлекет жұмысшы мамандықтарын кеңінен дәріптеумен, шебер болуды таңдаған жандардың білім алуына қолдау көрсетумен тығыз айналыса бастады. Бұл жерде ең ашық және жеңілдетілген шарттармен жүзеге асырылатын барлығына арналған тегін техникалық және кәсіптік білім беру үлкен рөл атқарады. Ал Қазақстан осыдан он жыл бұрын қосылған халықаралық WorldSkills қозғалысына қатысу жұмысшы мамандықтарының беделді, қызықты екенін және оларды меңгеру тұрақты жұмыс пен лайықты жалақыны қамтамасыз ететінін көрсетеді. Қазақстандағы WorldSkills операторының «Талап» КЕАҚ президенті Шолпан ӨТЕЛБАЕВА біздің редакцияның осы қозғалыс туралы қойған сұрақтарына жауап береді.
– Шолпан Әнуарбекқызы, WorldSkills қозғалысы жастарға не береді? WorldSkills-ке қатысушы колледж түлектерін қандай перспектива күтеді, жалақысы, еңбек жағдайы қалай болады? Мұндай түлектерді өндіріске қуана ала ма?
– WorldSkills – бұл тек қана конкурс емес, бұл шеберлік дағдыларын жетілдіру және дамыту орталығы. Бүгінгі таңда бұл халықаралық қозғалыс 85 елде кәсіби даярлық стандарттарын арттыруда, оның қолдауымен өңірлік, ұлттық және әлемдік чемпионаттар, континенттік біріншіліктер өткізілуде.
Қазақстан 2014 жылдан бастап WorldSkills-тің толыққанды мүшесі болып табылады, бұл жаңа талаптарға сәйкес техникалық және кәсіптік білім беру кадрларын даярлаудың ұлттық жүйесін қайта қарау үшін негіз болды.
Халықаралық чемпионаттарға қатысу жұмысшы мамандықтарын дайындаудағы өзекті әлемдік трендтерді зерделеуге, сондай-ақ отандық кадрлардың бәсекеге қабілеттілігін салыстыруға және бағалауға мүмкіндік берді.
Егер сіз ТжКБ түлектерінің болашағы туралы сұрайтын болсаңыз, онда бұл, әрине, жұмысқа орналасу деген жауап болар еді. Өйткені, кәсіби шеберлік конкурстарына қатысушылар өз жұмысының дағдыларын көрсетеді, ал жұмыс берушілер мұндай қызметкерлерді өз өндірісіне алуға мүдделі. Мәселен, 2023 жылғы республикалық чемпионаттың және Гданьск қаласында (Польша) өткен EuroSkills халықаралық чемпионатының жеңімпаздары өздерінің кәсіби қызметін Welding Company, 1С Қазақстан, Grohe, Eurasian Paints, Bosch, Teplomart, Knauf және т.б. сияқты WorldSkills серіктес кәсіпорындарында бастайды.
– Skills-төлқұжатымен жұмыс қалай жүріп жатыр? Ол қазірдің өзінде тәжірибеге мықтап кірді ме?
– Қазірдің өзінде кәсіптік білім WorldSkills халықаралық стандарттарын оқытуда қолдануға бағытталған.
Елдегі колледждердің жартысынан көбі демонстрациялық емтихан өткізеді. Оны жүзеге асыру принциптерінің бірі – жариялылық, ашықтық. Жұмыс берушілер үшін емтихан барысын бақылауға немесе тіпті жұмыстарды бағалауға болатын арнайы аймақ бар. Емтиханды онлайн режимінде де бақылауға болады.
Демонстрациялық емтиханнан өту нәтижесі бойынша түлекке дипломмен қатар қосымша ретінде Skills Passport – кәсіби маманның электрондық төлқұжаты беріледі. Жұмыс берушілер түлектің қанша ұпай жинағанын және қандай кәсіби дағдылар үшін алғанын көре алады.
– «Talap» КЕАҚ – Қазақстандағы WorldSkills қозғалысының операторы. Біздің елімізде оның құрылымы мен бас ұйыммен қарым-қатынасы қалай құрылған?
– 2015 жылғы 20 қаңтарда ҚР Білім және ғылым министрінің № 22 бұйрығымен «Talap» КЕАҚ Қазақстан Республикасындағы WorldSkills-тің ұлттық операторы болып тағайындалды. WorldSkills Kazakhstan қозғалысының алқалы органы Бас ассамблея, оның құрамына Ұлттық оператор, ҚР Оқу-ағарту министрлігінің өкілдері, 20 өңірден келген техникалық делегаттар және біздің әріптестеріміз кіреді. Бас Ассамблеяның отырыстарында қозғалысты дамыту жөніндегі стратегиялық мәселелер талқыланады және шешіледі.
Біздің елімізде WorldSkills чемпионаттарының тізбегі алдымен жарыстар өңірлер деңгейінде өтетіндей етіп құрылған. Жыл сайын көктемде әр аймақ осы аймақтың өзекті кәсіптері (немесе біз оларды құзыреттілік деп атаймыз) бойынша конкурс өткізеді, онда колледждердің үздік өкілдері аймақ чемпионы атағы үшін және оны келесі кезеңде – республикалық чемпионатта ұсыну құқығы үшін күреседі. Дәстүрлі түрде республикалық чемпионат жыл соңында Астана қаласында EXPO халықаралық көрме орталығының базасында отыз құзырет бойынша өткізіледі. Республикалық чемпионаттың жеңімпаздары оқу-жаттығу лагерлерінде өз дағдыларын шыңдай отырып, Қазақстан Республикасының ұлттық құрамасына іріктеуден өтіп, WorldSkills және EuroSkills халықаралық чемпионаттарының алаңдарында өз шеберліктерін көрсетеді.
Бүгінгі таңда барлығы жүзден астам өңірлік және сегіз республикалық WorldSkills Kazakhstan чемпионаты өткізілді, сондай-ақ ҚР Ұлттық құрамасының WorldSkills сегіз халықаралық чемпионатына қатысуы ұйымдастырылды.
Жоғарыда айтылғандай, 2014 жылдан бастап Қазақстан WorldSkills International халықаралық ұйымының толыққанды мүшесі болып табылады. 2016 жылдан бастап біз осы ұйымдармен тиісті келісімдер жасай отырып, WorldSkills Europe-ге кірдік.
Жыл сайын осы келісімдер шеңберінде біз Қазақстандағы WorldSkills қозғалысының мәселелерімен айналысатын ұйым ретінде бас ассамблеялар, чемпионаттарға дайындық апталары, түрлі халықаралық форумдар сияқты WorldSkills International және WorldSkills Europe өткізетін іс-шараларға қатысамыз.
– Бүгінгі таңда WorldSkills оқытудың қандай бағыттарын қамтиды, олардың таңдауы немен байланысты, бұл бағыттардың тізімі кеңейе ме? Өнеркәсіптердің нақты кадрларға деген қызығушылығы студенттердің белгілі бір мамандықты алуға деген ұмтылысымен сәйкес келе ме?
– Біз қозғалысқа ресми қатысушылар ретінде кіретіндіктен, әлемде танымал құзыреттер басымдыққа ие. Халықаралық конкурста 63-тен астам техникалық құзырет бойынша қатысушылардың кәсіби даярлық деңгейі 6 бағыт: құрылыс технологиялары, өндірістік және инженерлік технологиялар, ақпараттық және коммуникациялық технологиялар, шығармашылық және дизайн, қызмет көрсету саласы, азаматтық көлікке қызмет көрсету бойынша бағаланады.
WSI кәсіби дағдылар мен құзыреттерді дамытып қана қоймай, сонымен қатар чемпионатта ұсынылған өндіріс салаларында кәсіби стандарттарды қалыптастырады.
Жарыстың басты ерекшелігі – WorldSkills талаптары бойынша оқыту нәтижелерін бағалаудың заманауи мультикритериалды әдісімен бағалау.
Біздің ойымызша, жаңа аттестаттау форматының бірқатар артықшылықтары бар.
Біріншіден, әр мамандыққа арналған тапсырмалар саланың нақты талаптарына сәйкес қалыптасады: мысалы, бағдарламашы қосымшаны әзірлеуі керек, шаштараз шаш қиюы немесе әдемі шаш үлгісін жасауы керек. Тапсырма нақты жұмыс орнында жоғары ықтималдықпен шешілетін жабдық пен шығын материалдарын пайдалана отырып, белгілі бір уақыт ішінде орындалуы керек. Жұмыс берушілер тапсырмаға өз үлестерін қосып, оны өз шындықтарына жақындата алады.
Екіншіден, жұмыстың нәтижесі 100 ұпайлық шкала бойынша бағаланады –бұл әр кәсіптегі ең жоғары шеберлік деңгейі, ұпайлар әр мамандық үшін белгілі бір құзыреттіліктерді көрсететін көптеген аспектілер үшін беріледі.
Үшіншіден, орындалған тапсырманы тәуелсіз сарапшылар, оның ішінде кәсіпорын өкілдерінің сарапшылары бағалайды.
Сіздің өндірістердің нақты кадрларға деген қызығушылығы студенттердің белгілі бір мамандық алуға деген ұмтылысымен сәйкес келе ме деген сауалыңызға,
ең алдымен, бүкіл әлемде сұранысқа ие және еліміздің экономикасына қажетті мамандықтарға оқыту заманауи жабдықтары бар, дамығысы келетін және дами алатын өндірістер үшін жастардың дағдыларын жақсартуға бағытталған деп жауап беруге болады.
– Жұмыс беруші компаниялар қозғалысқа қалай тартылады? Жалпы, олар колледждермен ынтымақтастық жасауға дайын ба, оқу үдерісін құруға көмектесе ме, оларды не ынталандырады?
– Чемпионаттарды өткізу барысында біз конкурстық алаңдарды қажетті жабдықтармен, мүкәммалдармен және құрал-саймандармен, ал конкурсанттарды шығыс материалдарымен қамтамасыз етуде жарыстарды ұйымдастыру мен өткізуге үлкен көмек көрсететін демеуші серіктестердің белгілі бір базасын әзірледік.
Бүгінгі таңда біз Bosch, Grohe, ASAB, 1C Казахстан, Welding Company, Eurasian Paints, Teplomart, KNAUF, Neka trade, PS интернет-компаниясы сияқты әлемдік брендтермен ынтымақтастық жасаймыз. Біздің серіктестер чемпионат жеңімпаздарын марапаттауға ғана емес, оларды одан әрі жұмысқа орналастыруға да қатысады.
Біздің серіктестерімізде барлық дерлік құзыреттердің жоқ екенін мойындауымыз керек.
Бизнес-құрылымдарды ынтымақтасуға шақырғым келеді, өйткені білім беру жүйесімен ынтымақтаса отырып, компаниялар Қазақстан экономикасына қажетті білікті кадрларды даярлауға үлкен үлес қосады.
– WorldSkills чемпионаттарына қатысу және өз командасын дайындау үшін колледжге қандай инвестициялар жасау қажет? Сіз қатысқысы келетін, бірақ кейбір кедергілерге, мүмкін материалдық кедергілерге ұшыраған, базасы жетіспейтін колледждерге қандай кеңес берер едіңіз?
– Әрине, маман даярлау арзан емес, ал колледждерде жан басына шаққандағы қаржыландыру әлі жеткіліксіз.
Бірақ бүгінгі таңда колледждердің тауарлар мен қызметтерді өндіруге және оларды қоғамға ұсынуға мүмкіндігі бар. Сатып алынған жабдық бос тұрып, «тот басып қалмауы» керек, ол жұмыс істеп, бизнес-процестерге белсенді қатысуы керек.
Мұндай жерлерде ұйымдастырылған тәжірибе түлектердің дағдыларын жақсартуға мүмкіндік береді және кез келген кедергілерді жеңудің ең жақсы құралы болып табылады. Егер бұл ретте оқыту бағдарламалары теория мен практика дағдыларды жетілдіруге бағытталған мамандарды даярлаудың әлемдік стандарттарымен белгіленетін болса, онда оқыту тиімді және қазіргі әлемнің шындығына жақын болады. Бұл біздің ұсыныстарымыз.
– Соңғы уақытта қандай облыстар немесе қалалар көш бастап тұр, сіз қалай ойлайсыз, себебі неде?
– Соңғы жылдардың қорытындысы бойынша жалпыкомандалық есепте Абай облысы (бұрынғы ШҚО), Шымкент, Алматы, Астана және Ақмола облыстары көш бастап тұр.
Біздің ойымызша, бұл өңірдегі колледждерді жарақтандыру деңгейіне, сарапшылар қауымдастығының құзыреттілігіне және жалпы конкурсанттарды даярлауға байланысты.
– Көптеген түлектер колледжден кейін ЖОО-ға бара ма әлде бірден жұмысқа орналасқысы келе ме? WorldSkills-ке қатысу ЖОО-ға түсуге көмектесе ме?
– 2021-2022 жылдары Қазақстанда ТжКБ ұйымдарынан барлығы 138 546 түлек түлеп ұшты, оның 68,87%-ы жұмысқа орналасса, 9,26%-ы ЖОО-ға түсті.
WorldSkills қозғалысына сәтті қатысу оқу орнында оқытудың жоғары сапасының дәлелі болып табылады және мақсатқа ұмтылу, командалық рух, ұйымдастырушылық қабілет және қысыммен жұмыс істеу қабілеті сияқты жеке қасиеттердің дамуына ықпал етеді. Сондықтан мұндай дағдылар жоғары оқу орнына түсу кезінде жоғары бағаланады.
WorldSkills жарыстары нақты жағдайларда кәсіби дағдыларды іс жүзінде қолдануға бағытталған. Оларға қатысу жастарға еңбек нарығында сұранысқа ие бәсекеге қабілетті дағдыларды дамытуға және жетілдіруге мүмкіндік береді.
– Өткен жылы «Talap» КЕАҚ 9000 колледж маманын біліктілікті арттыру курстарында оқыту міндетін қойды. Жоспарланған жұмыс орындалды ма? Енді жер-жерлерде қандай нәтиже күтуге болады? Оқу бағдарламаларында WorldSkills қандай орын алады?
– Бүгінгі таңда біздің еліміздің техникалық және кәсіптік білім беру жүйесінде WorldSkills стандарттары білім беру бағдарламаларының мазмұнын жақсарту, кәсіптік бағдар беру, педагогтарды курстық оқыту, студенттердің нәтижелерін бағалау және т.б. үшін кадрлар даярлау кезінде ескеріледі.
Өткен жылы 600-ден астам адам «Worldskills стандарттары бойынша сарапшыларды даярлау және сертификаттау» бағдарламасы бойынша оқыды, олардың басым бөлігі колледж оқытушылары. Курстарда, соның ішінде оқу барысында пайдалану мақсатында кәсіби стандарттарды бағалау критерийлеріне қалай түрлендіру керектігі туралы сұрақтар талқыланды.
– Бұған дейін хабарланғандай, колледждердің 321 директоры мен 900 директор орынбасары менеджмент пен инновациялық басқару стилі бойынша оқудан өтуге тиіс еді. Осы оқу бағдарламасы туралы қысқаша айтып беріңізші. Колледжді басқарудағы негізгі жаңашылдық неде?
– Өткен жылы 321 директор және 879 директордың оқу, оқу-әдістемелік және оқу-өндірістік жұмыс жөніндегі орынбасары біліктілікті арттыру курстарынан өтті.
Қазіргі уақытта көптеген колледждер шаруашылық жүргізу құқығына көшіп, нарықтық қатынастардың толыққанды қатысушыларына айналуда. Қазақстан Республикасының білім беру жүйесіндегі инновациялық процестердің серпінді және үдемелі дамуы, Қазақстан Республикасының мектепке дейінгі, орта, техникалық және кәсіптік білім беруді дамытудың 2023-2029 жылдарға арналған тұжырымдамасында қойылған міндеттердің бірі ретінде корпоративтік басқару қағидаттарын енгізу колледждердегі басқару құрылымын, стратегиясы мен тактикасын сапалы өзгерту қажеттігін белгіледі.
Осыған байланысты білім беру бағдарламаларының мазмұны корпоративтік басқарудың базалық негіздерін игеруге, колледж басшыларының стратегиялық ойлауын дамытатын құзыреттерге, қаржы саласындағы білімді жетілдіруге бағытталған. Сондай-ақ, бағдарлама модульдері әлеуметтік серіктестермен жұмысты ұйымдастыру, жұмыс берушілердің талаптары мен WSK стандарттарын ескере отырып білім беру бағдарламаларын әзірлеу ерекшеліктерін қамтыды.
– 2024 жылы 10-15 қыркүйек аралығында Францияның Лион қаласында WorldSkills кезекті халықаралық чемпионаты өтеді. Қай колледждерден қандай жарқын таланттар қандай құзыреттер бойынша еліміздің намысын қорғайтын болады?
– Ағымдағы жылдың қыркүйек айында EuroExpo Lyon аумағында 69 елдің қатысуымен 62 құзырет бойынша WorldSkills 2024 халықаралық чемпионаты өтеді. Қазақстан 30 құзырет бойынша тіркелді.
Қазіргі уақытта Қазақстан ұлттық құрамасының құрамы әлі бекітілген жоқ. Конкурсқа қатысушылардың соңғы тізімі оқу-жаттығу жиындарының қорытындысы бойынша іріктеуден кейін сәуір-мамыр айларында белгілі болады.
Біз конкурсқа қатысушыларды дайындайтын және чемпионаттың өзіне сарапшы-компатриот ретінде қатысатын халықаралық сарапшыларды анықтадық.
Сонымен қатар, жігіттерді ынталандыру, олар барлық бос уақыттарын жарыстарға дайындалу, жаттығуға бару және т.б. өткізу үшін жеке өмірлерін құрбан етуге дайын екендіктерін анықтау өте маңызды. Біз ұлттық құраманың құрамын республикалық чемпионаттың финалындағы нәтижелерге сүйене отырып жасақтаймыз.
Біз үшін ең маңыздысы – өз елімізді әлемдік аренада лайықты көрсету, кәсібилігімізді дәлелдеу және жүлделі орындарға ие болу екенін атап өткім келеді. Ал марапаттау рәсімінде қолдарына Қазақстанның туын ұстаған балалар тұғырға көтерілген кезде, олардың қай өңірден екені маңызды болмай қалады. Олар – Қазақстаннан келген жеңімпаздар! Бұл өте маңызды.
– Бүгінгі таңда жұмысшы мамандығын беделді мамандық деп айта аламыз ба?
– Соңғы жылдары Қазақстан белсенді дамып келеді және осы даму аясында кәсіптік білім беруді дамытуға әрі жұмыс күшінің сапасын арттыруға көп көңіл бөлінуде. Осыған байланысты Қазақстандағы жұмысшы мамандықтар жаңа мәртебеге ие болып, оларды қоғам мен мемлекет бағалай бастайды. Қарқынды дамып келе жатқан экономика жағдайында жұмысшы кәсіптер, әсіресе инфрақұрылымдық жобалармен, құрылыспен, энергетикамен және өндіруші салалармен байланысты кәсіптер тұрақты жұмыспен және жақсы жалақы деңгейімен қамтамасыз ете алатын болады.
Көптеген жұмысшы мамандықтар Қазақстан экономикасының дамуында шешуші рөл атқарады, сондықтан олардың қоғамдық әл-ауқатқа қосқан үлесі мойындалады және бағаланады.
Бүгінде мемлекет кәсіптік білім беруді дамыту және жұмысшы кәсіптерде кадрлар даярлау жөніндегі мемлекеттік бағдарламаларды енгізуге ерекше назар аударады, бұл үкімет үшін осы саланың маңыздылығы мен басымдылығын көрсетеді.
Жалпы, экономиканың белсенді дамуын және кадр ресурстарын дамытуға назар аударуды ескере отырып, Қазақстандағы жұмысшы мамандықтар қоғам үшін беделді және маңызды деп қабылдануы мүмкін.
WorldSkills олардың маңыздылығы мен құндылығын көрсете отырып, қолөнер және техникалық кәсіптерге қатысты стереотиптерді өзгертуге көмектеседі деп санаймыз.
Осы қозғалысқа қатысқан тоғыз жыл ішінде біз білікті кадрлардың тапшылығын азайту үшін осы салаларда жастарды оқуға көбірек тартуға ықпал етеміз.
WorldSkills аясында қатысушылар өз салаларында инновациялық шешімдер мен технологияларды ұсына алады. Бұл елдегі инновациялар мен технологиялық прогрестің дамуына түрткі болуы мүмкін.
АННОТАЦИЯ
Шолпан Утельбаева, президент НАО «Talap», оператора международного движения WorldSkills в Казахстане, рассказывает об участии казахстанских колледжей в этом движении. На сегодняшний день проведено более ста региональных и восемь республиканских чемпионатов WorldSkills Kazakhstan, а также организовано участие национальной сборной РК в восьми международных чемпионатах WorldSkills. Участники соревнований получают приглашения от работодателей и получают преимущества при поступлении в высшие учебные заведения по своей профессии.
Comments