11 қарашада Алматыда ҚР ғылым және жоғары білім министрі Саясат Нұрбектің қала тұрғындарымен кездесуі өтті.
Кездесудің негізгі тақырыптары ғылым мен жоғары білім беруді дамыту мәселелері, сондай-ақ 2024 жылы іске асырылып жатқан негізгі жетістіктер мен жаңалықтар болды. Кездесу Сәтбаев университетінде өтті. Министр ведомствоның бірінші жартыжылдықтағы жұмысының қорытындыларымен таныстырып, жоғары білім мен ғылымды дамытудың 2023-2029 жылдарға арналған тұжырымдамасында көзделген басымдықтарға тоқталды. Жұртшылық пен отандық БАҚ өкілдері министрге өздерін толғандырып жүрген сауалдарын қоя алды.
Тілшіміздің келесі жылы талапкерлерді қандай өзгерістер күтіп тұр, грантқа түсу үшін мүмкіндіктер жеткілікті ме, жастардың демографиялық өсімін ескере отырып, бәсекелестік арта ма деген сауалына Саясат Нұрбек былай деп түсіндірді:
«Біріншісі – бұдан былай мүмкіндіктер едәуір көбірек болады.
Яғни, егер бұрын талапкерлер өзіміздің жергілікті 120 университеттің ішінен ғана таңдай алған немесе шетелге барып оқыған болса, енді Қазақстанда толыққанды шетелдік диплом алуға мүмкіндік беріледі.
Британдық дипломды, тек қос диплом емес, Ұлыбританияда алғаныңыздай британдық дипломды алу мүмкіндігі де бар. Мысалы, Де Монтфорт университетінде, қазір Coventry University ашылды, қазір Foundation бағдарламасы жүріп жатыр, келесі жылы бірінші курс пайда болады, келесі жылы тағы бірнеше ірі университет ашылады, яғни беделді шетелдік дипломы бар халықаралық форматтағы жоғары білімді Қазақстанда да алуға болады. Бұл өте маңызды сәт.
Екіншісі – қаржыландыру. Жоғарыда айтып өткенімдей, гранттардан бөлек, енді қаржыландыру бірнеше басқа көзден алуға болады, бұл «Ұлттық қор» мен «Келешек» жинақтары. Келісемін, бұл ақша бірден жиналмайды, бұл негізінен қазір әлі бастауыш мектепте оқитын немесе балабақшадағы балаларға арналған болуы мүмкін, олар он жылдан кейін толыққанды жинақ алады, бірақ келесі жылы бұл жинақтардың бір бөлігін пайдалануға болады.
Үшіншісі – «Student law» бағдарламасы, яғни пайызсыз кредит іске қосылады. Егер сіз грант алмаған және жинақтауға үлгермеген болсаңыз, бірақ жоғары білім алғыңыз келсе немесе оқуға түскен болсаңыз, қолыңызда ұсынысыңыз болса, Қаржы орталығы арқылы осы пайызсыз кредитті, ұзақ мерзімді қарызды ресімдеуге болады. Келесі жылдан бастап ең күшті, ең тексерілген тағы бірнеше екінші деңгейлі банктер қосылады.
Төртіншісі, егер ҰБТ бойынша жеткілікті жоғары балл жинап, бірақ толық грантқа жете алмаған жағдайда, мемлекет есебінен 50-75% сараланған грантты алуға болады.
Келесі жылдан бастап біз университеттерге түсу жүйесін біртіндеп орталықсыздандыруды бастаймыз.
Қазір бізде орталықтандырылған жүйе бар – ҰБТ арқылы түсу, ҰБТ-да балл жинап, өтіп жатырсыз. Бірақ шетелде студенттер мықты университеттерді саналы түрде таңдап, бір жыл, екі, үш жыл бұрын тыңғылықты дайындалады. Егер адам Гарвардқа түскісі келсе, ол осы университеттің өзіндік іріктеу жүйесі, студенттік профилі бар екенін түсінеді. Гарвард анық айтады: маған жоғары балл жинаған студенттер ғана емес, маған стандартталған тестілеуде жоғары балл жинаған студенттер керек, сонымен қатар көшбасшылық, ұсыныс хаттары және әлеуметтік жобалары бар адамдар қажет. Неліктен бізде университет өз түлектерінің жүз пайыздық сапасына кепілдік бере алмайды? Өйткені оқуға түсу кезінде бұл түлектерді жеткілікті түрде таңдамайды. Ал кейбір жылдары іріктеу күшті болды, кей жылдары онша күшті болмады. Иә, өзіңіздің ішкі жұмысыңыз арқылы сіз студенттердің деңгейін көтере аласыз, бірақ бұл тәсілмен тұрақты жоғары сапалы нәтиже болмайды. Гарвард университетінің өзі студенттерді өзінің қатаң критерийлері бойынша таңдайды, оларды оқыту жүйесінен жоғары сапамен өткізеді, ал шығарылатын өнім тұрақты күшті сапа стандарты болып табылады. Бірнеше жылдан кейін бәрі біркелкі сапалы түлектерді шығаратын күшті университет екенін түсіне бастайды. Ғасырлар өткеннен кейін сіз «Гарвард – бұл Гарвард» дейсіз. Сондықтан алдағы 5-6 жылда біз іріктеу жүйесін бірте-бірте орталықсыздандырамыз. Бұл принциптерді университеттер өздері анықтайды.
Ал талапкерлерге бірінші ұсыныс, егер сіз мықты университеттерге түскіңіз келсе, ағылшын тілін үйреніңіз, өйткені ағылшын тілін білу негізгі талап болып табылады.
ҰБТ-ға келетін болсақ, ол да өзгереді. Соңғы бір жарым жылда біз 350 тестолог арнайы дайындықтан өтті, енді ҰБТ бірте-бірте SAT немесе ACT сияқты Placement Test форматына көшеді. Соңғы 2-3 жылда ҰБТ жылына бес рет өткізіліп келе жатқанын байқадыңыздар, біз адамдарға ҰБТ-ны ыңғайлы жерде, ыңғайлы уақытта тапсыруға болатындығын біртіндеп үйретіп жатырмыз, ең бастысы – қалған талаптардан басқа, университет талап ететін максималды балды жинау керек.
Қазіргі уақытта берік тәжірибе қалыптасты. Кез келген студенттің басты міндеті – ҰБТ-дан жоғары балл алу. ЖОО-ны, мамандықты таңдау емес емес – тек балл жинау. Ал бұл тәжірибе тәжірибе бүгінгі таңда еңбек нарығында мамандықты мағынасыз таңдауға әкелетін қиғаштықтарға әкелді. Сондықтан университеттерді ойланып барып таңдау керек», – деп түйіндеді сөзін министр.
Информбюро.кз тілшісі Айдана Сейсембет «Келешек» жинақтау бағдарламасының кешігу себебін сұрады. Бұған министр Президент Жолдауынан төрт ай өткен соң, осы жылдың 4 қаңтарында ҒЖБМ-ның Мәжіліске заң енгізгенін түсіндірді. Кешігу Мәжілісте орын алды, бірақ осы жылдың соңына дейін заң қабылданады, ал келесі жылдың басында «Келешек» іске қосылады.
Сондай-ақ, Саясат Нұрбек жақында депутаттық сауал мен сенатордың қазақстандық жоғары оқу орындарын лигаларға бөлу жөніндегі ҒЖБМ жоспарларын сынға алғанына түсініктеме берді. Бұл гранттарды бөлудің әділдігіне әсер етіп, білім беру жүйесіне жағымсыз салдарға, әлеуметтік шиеленіс пен студенттер арасындағы теңсіздікке әкелуі мүмкін деп санайды.
«Шынымен, мұндай өтініш болды. Сенатор бір жағынан механикалық бөлінудің белгілі бір тәуекелдері бар екенін дұрыс атап өтті. Дегенмен, бұл енді ғана пысықтала бастады. Өздеріңіз білесіздер, Жолдауда Мемлекет басшысы қаржыландырудың жаңа моделін әзірлеуді тапсырды, тиісінше, біз енді университеттерді қалай саралайтынымызды, қай университеттер жоғары қаржыландыруды ала алатынын өте байыпты ойластыруымыз керек. Мысалы, Сәтбаев университеті, егер ол City University of Honkong филиалын ашса, онда оқу әдеттегі бағдарламаға қарағанда қымбатқа түсетіні түсінікті 950 000 - 1 200 000 теңге, яғни шетелдік серіктестің тәжірибесі ескерілуі керек. Мұның бәрі өте маңызды экономикалық жұмысты қажет етеді. Сондықтан ашық әңгіме болатынын, әдістеме қоғамдық кеңістікте, ашық және жария түрде әзірленетінін атап өткім келеді», – деп түсіндірді ҒЖБМ басшысы.
Кездесуге қатысушылардың бірінің бакалавриат бағдарламалары бойынша оқу мерзімін қысқарту мүмкіндігі туралы сұрағына ҒЖБМ басшысының берген түсініктемесі қызықты болды:
«ЖОО-ларға өздерінің оқу бағдарламаларын, оның ішінде олардың ұзақтығын өз қажеттіліктеріне қарай құрастыруына болады. Мысалы, Астана IT университеті эксперимент режимінде бакалавриатты үш жыл ішінде жүзеге асырады, бұл тәжірибе өзін жақсы жағынан көрсетіп отыр. Кредиттер саны өзгерген жоқ, сол баяғы 240, бірақ оларды қайта реттеп, кейбірін қысқартты, кейбірін толық пайдаланды. Сондықтан университеттерде мұндай мүмкіндік бар. Мүмкін, басшылықтың өзі қорқып немесе үйреніп қалған шығар, тәжірибе жасағысы келмейді. Бірақ тәжірибе жасауға болады және оны жасау қажет. Жұмыс берушілердің сұраныстары мен қажеттіліктері негізінде. Бұл көп жағдайда ректорға байланысты. Егер ол өзгерістерге, эксперименттерге дайын болса, біз оған рұқсат береміз.
Қолданбалы форматта көмектесетін, біздің түлектердің еңбек нарығына кіруін жеңілдететін барлық нәрсені құптау керек», – деп атап өтті министр.
Comments