Жаңа технологиялармен интеграцияланған жайлы және қауіпсіз білім беру ортасы, барлығына оқытудың сапасы мен қолжетімділігі, оқытушылардың жоғары біліктілігі, заманауи кәсіби жұмысшыларды үйлесімді тәрбиелеу және даярлау. Бұл білім Оқу-ағарту министрлігінің қазіргі таңдағы жоспарларының кейбір негізгі міндеттері ғана. Орталықта да, жер-жерлерде де, өңірлерде, мектептерде, колледждерде, балабақшаларда және біздің кең байтақ еліміздің түкпір-түкпірінде орналасқан басқа да оқу орындарында өте көп ілеспе мәселелер шешілуі керек. Соңғы жылдары ведомство көптеген бағыттар бойынша айтарлықтай жетістіктерге жетті. Үнемі кері байланыс үзілмейді, өңірлерге сапарлар және олардың тұрғындарымен кездесулер министрлік басшыларының жұмыс кестесінің ажырамас бөлігіне айналды. Біз Қазақстан Республикасының Оқу-ағарту министрі Ғани БЕЙСЕМБАЕВТАН тек өткен жылдың ғана емес, сонымен қатар оның алдындағы кезеңнің жұмыс нәтижелерін саралап, өзіне сеніп тапсырылған саладағы алдағы міндеттер туралы оқырмандарымызға айтып беруін өтіндік.
– Ғани Бектайұлы, соңғы жылдары білім беру мәселелеріне үлкен мән беріліп отыр, Мемлекет басшысы өз баяндамаларында білім беру саласына ерекше көңіл бөлуде. Біздің елімізде ағартушылық рөлінің бұлай күшеюінің себебі неде?
– Иә, шынында да, егер сіз отандық білім берудің соңғы бесжылдығына объективті көзқараспен қарасаңыз, көптеген жетістіктерге куә боласыз. Олардың артында бар кәсіби біліктілігі мен күш-жігерін оқу-тәрбие үдерісін үнемі жетілдіруге жұмсап, балалар мен жастарды интеллектуалдық деңгейі жоғары ұлттың шекарасына кезең-кезеңімен бастап келе жатқан мыңдаған қазақстандық педагогтер армиясының орасан еңбегі жатыр.
Қазіргі ұлттық шежіреде 2019 жылы қайта құрулар орталығына қоғамды ортақ мақсатқа – әділетті және гүлденген мемлекет құруға біріктіру міндеті қойылған кезең ерекше орын алады. Бірлік пен бір үлкен міндетті шешу жолында бірігу, бірлескен күш-жігерді жұмылдыру қашанда халқымызға тән.
Біртуар бабаларымыз, яғни ел билеушілерінен бастап ағартушыларға дейін білім мен тәрбиенің маңызын айтып өткеніне көп мысалдар келтіруге болады. Қасым-Жомарт Тоқаевтың Қазақстан халқына арнаған алғашқы Жолдауын Абайдың «Бірлік – санада болуы керек» деген сөзімен аяқтауы кездейсоқ емес. Басқа елдердің ағартушыларына жүгінетін болсақ, олар да оқуды бірінші орынға қоюды қолдаған. Сонымен энциклопедист ғалым Михаил Ломоносов білім беру арқылы «белсенді еңбегі арқылы мемлекеттің дамуына үлес қосатын жоғары білімді, адамгершілігі жоғары, еңбекқор азаматтарды қалыптастыруға болады» деп есептеді.
Мемлекет басшысы ХХІ ғасыр ұрпағы білімді, еңбекқор, жауапкершілігі мол, әділетті болуы керектігін баса айтады. Республикалық мұғалімдер съезінде ағартушы, тіл жанашыры Ахмет Байтұрсынұлының «Халықтың тұрмысын жақсартуды бала тәрбиесінен бастау керек» деген сөзін еске алды.
Бұл жай ғана тырнақалды сөздер емес, Президенттің білім берудің маңыздылығы туралы айтқан сөздерінің барлығы да нақты ауқымды іс-шаралармен қуатталған.
– Мұндай ұрпақты тәрбиелеу үшін ұстаздар тарапынан үлкен еңбек керек. Мемлекет олардың жұмысын қолдауға көп күш жұмсады, бірақ сіздің ойыңызша бұл шаралар қаншалықты жеткілікті болды?
– Елімізде мұғалімдердің еңбегі қазір бұрынғыдан да жоғары бағалануда. 22 мыңнан астам білім беру ұйымында 6 миллионға жуық баланы тәрбиелеп, оқытып жатқан 600 мың мұғалімнің қызметін қолдау мемлекеттік саясаттың басым бағыттарының біріне айналды.
Бірінші маңызды, шын мәнінде тарихи қадам – 2019 жылы ұстаздар қауымы 20 жылдан астам күткен Қазақстан Республикасының «Педагог мәртебесі туралы» Заңының қабылдануы. Бұл заң ұстаздың қоғамдағы басты рөлін айқындап, еңбегінің маңыздылығын мойындады. Мәселен, соңғы төрт жылда мұғалімдердің жалақысы екі есеге, ал балабақша тәрбиешілері мен кәсіпорындардан колледждерге қабылданған мұғалімдердің жалақысы 30 пайызға өсті. Міне, тағы бір көптен күткен жаңалық: ең беделді жеті халықаралық пәндік олимпиаданың жеңімпаздарын дайындаған мұғалімдерге қомақты сыйлық. Бүгінгі таңда Қазақстан бойынша 752 мұғалім «Үздік педагог» байқауының жеңімпазы атанды, олардың барлығына 1000 АЕК көлемінде ақшалай сыйақы берілді.
Қабылданған заң мұғалімдерге түсетін жүктемені азайтуға, күтпеген тексерулерден және әдеттен тыс функциялардан босатуға қатысты көптеген мәселелерді шешіп, мұғалімдерге жаңа ынталандыруларды белгіледі.
көп жылдық еңбек жатыр, ал мыңдаған мұғалімдер армиясының алдағы Мәселен, мұғалімдердің апталық жүктемесі 18 сағаттан 16 сағатқа дейін қысқартылды. «Қазақстанның еңбек сіңірген ұстазы» атағы қалпына келтіріліп, бүгінде 1000 АЕК көлемінде біржолғы сыйақы беріледі, бүгінгі таңда 46 беделді педагог осы жоғары атаққа ие болды.
Алматылық Аягүл Миразова мен шымкенттік Алина Соловьеваға «Қазақстанның Еңбек ер» атағы берілгеннен кейін он жылдан соң алғаш рет өткен жылы Семей қаласының мұғалімі Алма Шөкежанова жоғары құрметке ие болды, бұл қазақстандық педагогтердің еңбегін тану жолындағы жаңа бастама болды.
Өткен 2024 жылы алғаш рет екі мұғалімге «Қазақстанның Еңбек ері» атағы, ерекше айырым белгілері – «Алтын жұлдыз» және «Отан» ордені табысталды.
Марапаттардың артында болашақ міндеттерінің ауқымы бұдан да зор, өйткені біз қазіргі оқушыларды болашақта елдің тағдырын сауатты, өркениетті түрде анықтауға дайындау туралы айтып отырмыз. Балаларды тәрбиелеу және оқыту – бұл жай ғана кәсіп емес, ұстаздарымыздың толық жауапкершілікпен атқаратын міндеті. Миссия, өздеріңіз білетіндей, әрқашан айтарлықтай күш-жігерді қажет етеді, оған тек саналы түрде ұстаздық жолды таңдаған жастар ғана дайын бола алады.
– Педагог мамандығына дарынды жастар тартылды ма?
– Мынадай цифрларды келтірейін: өткен жылы 1500 «Алтын белгі» иегері педагог мамандығын таңдаса, 2024 жылы олардың саны 1800-ге жетті.
Иә, жасалып жатқан жағдайды көріп, ұстаздық еңбектің еленіп жатқанын байқаған жастар педагог мамандықтарын ықыласпен таңдай бастады. Мұғалім болғысы келетін жастардың саны айтарлықтай өсті. Егер бұрын талапкерлердің көбі заңгер немесе экономист сияқты мамандықтарды таңдаса, қазір ұстаздық жолды таңдайтын қазақстандық ұл-қыздар көбейіп барады. Өту балы 50-ден 75 балға көтерілгенімен, мамандыққа деген қызығушылық жоғары күйінде қалып отыр. Бұл бірер жылдан кейін мектептерге жас, өршіл, талантты ұстаздар келеді деген сөз.
– Басшылық құраммен жұмыс жүргізіле ме? Өйткені, көп нәрсе мектеп директорына байланысты ғой.
– Сапалы білім мен мақсатты тәрбие, әрине, білім беру ұйымдары басшыларының кәсіби әлеуетімен тығыз байланысты.
Президенттік жастар кадрлық резервін үлгі ете отырып, біз 2023 жылы Мемлекет басшысының бастамасымен қолға алынған «Білім берудегі өзгерістердің 1000 көшбасшысы» жобасын іске қостық.
Нәтижесінде білім беру ұйымдары шығармашылық көзқарасы, көшбасшылық және сындарлы қасиеттері бар басшыларды ала бастады. Жоба аясында өткен жылы 207 мұғалім аттестатталса, биыл мектепке дейінгі, орта, техникалық және кәсіптік білім беру ұйымдарының тағы 376 мұғалімі аттестациядан өтті. Жобаны жүзеге асыру жалғасуда, жаңа форматтағы басшылардың кадрлық резерві толықтырылады.
– Биылғы жылдың ішінде жаңа мектептердің іске қосылуы туралы жаңалықтар үйреншікті жайтқа айналды. Өсіп келе жатқан балаларды жайлы оқу ортасымен қамтамасыз ету үшін әлі де көп жұмыс істеу керек пе?
– Соңғы бес жылда білім беру саласында шын мәнінде ауқымды инфрақұрылымдық өзгерістер жүзеге асырылды. Бір миллион орындық 1000-нан астам жаңа мектеп салынды. Тек 2023 жылдың өзінде 137 мың орындық 165 мектеп ашылды, бұл 12 апатты және 29 үш ауысымды мектептің мәселелерін шешуге мүмкіндік берді. «Жайлы мектеп» ұлттық мегажобасының аясында 461 мың оқушыға арналған мектеп құрылысы жалғасуда. Заманауи құрал-жабдықтармен жабдықталған 4 мыңнан астам мектепті, робототехника, IT, STEM пәндер кабинеттерін жаңғырту бұл процестің маңызды бөлігі болды. Білім беру инфрақұрылымын қолдау қоры 94 мың орындық 83 мектеп салуға мүмкіндік берді. Мемлекет тарапынан көрсетілетін жүйелі шаралардың нәтижесінде бүгінде 3 мыңға жуық мектеп бір ауысымда жұмыс істейді. Сонымен қатар, білім беру ұйымдарының инфрақұрылымын ретке келтіру бойынша әлі де көп жұмыс істеу керек.
Алдағы жылдардағы жоспарлар – еліміздегі барлық мектептердің, соның ішінде ауыл мектептерінің инфрақұрылымын заманауи талаптарға жеткізу.
Қазіргі таңда 1300 мектеп жөндеуді қажет етеді, оның 900-і ауылдық жерлерде орналасқан. Мектептердегі қауіпсіздік жағдайы да белсенді түрде жақсартылып, 1,7 миллион бастауыш сынып оқушысын тегін тамақтандыру жұмыстары жүргізілуде.
– Білім беруді цифрландыру саласында қандай бағыттар негізгі болып табылады?
– Президент ХХІ ғасыр – өзгермелі әлемдегі шығармашылық ұрпақ дәуірі екенін атап өтті. Жаһандану және цифрландыру жағдайында білім жас ұрпақтың білімі мен құзыреттілігін, олардың дүниетанымын, құндылықтары мен дағдыларын қалыптастыруға үлкен әсер етеді. Осыған байланысты елімізде орта білім беру жүйесіне жасанды интеллект белсенді енгізілуде.
«Smart оқу-ағарту» жүйесі әзірленіп, енгізілуде, сондай-ақ оқу процесін толық автоматтандыру бойынша жұмыстар жүргізілуде.
Интернет сапасын арттыру бойынша жоба іске асырылуда – екі жыл ішінде ол 19%-дан 90%-ға дейін өсті.
Техникалық мүмкіндіктері жоқ шалғайдағы ауылдық мектептерде Starlink спутнигі орнатылған, бұл интернеттің орташа жылдамдығын 8-ден 75 Мбит/с-қа дейін арттыруға мүмкіндік берді.
Оқулықтардың 100%-ы цифрлық форматқа аударылды, олар қазір 11 білім беру платформасында қолжетімді.
Әлеуметтік осал отбасылардан шыққан балалар үшін «цифрлық мұғалім» жобасы іске қосылды.
– Өткен жылы мектеп оқушылары несімен қуантты?
– Мемлекет басшысының білім саласына көрсетіп отырған жан-жақты қолдауы және бөліп отырған көңілі өз жемісін беруде. 2022 жылы «Білім туралы» Қазақстан Республикасының Заңымен жалпы білім беретін пәндер бойынша халықаралық олимпиадалардың жеңімпаздары мен жүлдегерлеріне гранттар беру және біржолғы сыйақы төлеу нормасы енгізілді. Осылайша, алтын медаль иегеріне 1500 АЕК, күміс медальға 1000 АЕК, қола медаль иегеріне 500 АЕК көлемінде мемлекеттік қолдау көрсетіледі. Бұл шара біздің мектеп оқушыларының халықаралық олимпиадалардағы медальдық көрсеткішінің сапасын айтарлықтай жақсартуға мүмкіндік берді. Биылдың өзінде елімізден әрбір екінші қатысушы халықаралық олимпиадаларда жүлделі орындарға ие болды. Қазақстан құрамасының қоржыны 77 алтынмен толықты.
Қазақстандық мектеп оқушыларының халықаралық чемпионаттардағы абсолютті жетістігі – «First Global Challenge» робототехникадан үш дүркін әлемдік біріншілік және Химия пәні бойынша халықаралық олимпиададағы екі дүркін жеңісі ерекше жетістік болды. Бұл нәтиже жастарымыздың әлемдік аренадағы интеллектуалдық әлеуетінің жоғары екенін дәлелдейді.
Биылғы шілдеде Қазақстанда биология бойынша ең беделді халықаралық олимпиаданы (IBO – 2024) өткізу тағы бір маңызды оқиға болды. Оған 81 елден 305 жас биолог пен 275 ғалым қатысты. Еліміздің ұлттық құрамасы 100% медальдық көрсеткіш көрсетіп, қазақстандық білімнің жоғары халықаралық имиджін тағы бір рет растады.
Ауыл мектептері оқушыларының республикалық пәндік олимпиадасы екінші жыл қатарынан өткізіліп келеді. Нәтижесінде жүлделі орындарға ие болған ауыл оқушыларының саны 10 есеге жуық артып, мыңдаған балаға жаңа мүмкіндіктер ашылды.
Қазақстандық мектеп оқушыларының халықаралық рейтингтердегі көрсеткіштері жақсарып келеді. ЭЫДҰ-ға мүше елдер арасында жүргізілген PISA зерттеуінің нәтижелері бойынша біздің еліміз математика және жаратылыстану ғылымдары бойынша үздік 50 елдің қатарына енді. 2023 жылға арналған Legatum Prosperity Index бойынша біздің студенттердің нәтижелері 13 позицияға көтерілді.
Барлық аталған іс-шараларды айтарлықтай қаржылық ресурстарсыз жүзеге асыру мүмкін емес. Соңғы бес жылда білім беру саласын қаржыландыру көлемі 2,7 есеге – 1,9 триллионнан 5 триллион теңгеге дейін ұлғайды, ал инвестиция көлемі 6 есеге өсті.
Біздің жалпы міндетіміз – мемлекеттен бөлінген қаржыны мақсатсыз жұмсамай, ұтымды пайдалану. Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл агенттігімен бірлесе отырып, білім саласына бағытталған қаражаттың ұрлануының алдын алуға бағытталған «Жол картасы» әзірленді. Нәтижесінде мемлекет қазынасына 15 миллиард теңге қайтарылды.
– Балаларды тәрбиелеу бойынша мемлекет іске қосқан бағдарламалар туралы айтып беріңізші.
– Ұлттық құрылтайдың екінші отырысында Мемлекет басшысы «Әділетті Қазақстан – Адал азамат – Озық ойлы ұлт» үштаған ұғымы арқылы болашақ ұлт бейнесінің негізгі сұлбасын сипаттады. Бұл маңызды институционалдық өзгерістер ғана емес, сонымен қатар қоғамдық көзқарастар мен білім үлгілерін модернизациялауға бағытталған.
Оқу-ағарту министрлігі әзірлеген құндылыққа бағдарланған тәсіл мен балаларды тәрбиелеуге бағытталған «Біртұтас тәрбие» бағдарламасын осы бағдарды іске асыратын маңызды шаралардың бірі деп санауға болады.
«Адал азамат» идеясы олар үшін адал еңбек пен қоғамдық игілік бірінші құндылықтар болып табылатын адал және әділ азаматтарды қалыптастыруға бағытталған. Бағдарлама жауапкершілікті, еңбекқорлықты, кәсіби құзыреттілікті, жасампаздық пен жаңашылдықты оятуға ықпал етеді.
«Әділетті Қазақстан» идеясы әрбір азаматтың өзін-өзі жүзеге асыру және табысқа жету үшін тең мүмкіндіктері бар қоғам құру мақсатын көздейді.
«Озық ойлы ұлт» бағдарламасы инновациялық технологияларды ұтымды пайдаланатын, өзгерістерге бейімделетін, білімге ұмтылатын және шығармашылық және инновациялық ойлауды дамытатын жастарды тәрбиелеуге бағытталған. Ол сондай-ақ кәсіби дамуға және бірлік пен ынтымақтастық құндылықтарына көбірек көңіл бөледі. Жалпы, осы тәрбие бағдарламасының негізі – әрбір азаматтың өзінің маңыздылығын, жауапкершілігін және ортақ іске қосқан үлесін түсінетін әділ, дамыған және инновациялық қоғам құруға бағдарлануы.
Баланы тәрбиелеу отбасында басталып, мектепте жалғасады. Сондықтан «Біртұтас тәрбие» бағдарламасы аясында отбасы мен мектеп арасындағы ынтымақтастықты нығайту, ата-ананың бала тәрбиесіндегі мәселелерін бірлесіп шешу мақсатында барлық білім беру ұйымдарында ата-аналарға педагогикалық қолдау көрсету орталықтары ашылды. Бұл жоба балаларды тәрбиелеудегі бірлескен іс-әрекеттер арқылы ұрпақ тәрбиесін жүйелеуге бағытталған. Соның нәтижесінде мектепішілік іс-шараларға белсенді қатысу бір жылда 40 пайыздан 60 пайызға дейін өсті.
Атақты ағылшын философы Фрэнсис Бэкон: «Кітап – уақыт толқынында саяхаттап, өзінің асыл жауһарларын ұрпақтан-ұрпаққа ұқыптылықпен жеткізетін ой кемелері» деген екен.
Оқушылардың арасында оқу белсенділігін арттыру үшін өткен жылдан бастап Президенттің тапсырмасы бойынша «Балалар кітапханасы» жобасы әзірленіп, оның аясында көрнекті қазақ авторлары мен қазақ тіліне аударылған әлем әдебиеті классиктерінің көркем шығармаларының тізбесі қалыптастырылды. Оған 1700-ден астам атау кіреді. Жобаны үш министрлік: оқу-ағарту, ғылым және жоғары білім, сондай-ақ мәдениет және ақпарат министрлігі бекітті.
Оқу-ағарту мен тәрбие – бұл бір-бірімен тығыз байланысты екі процесс. Анаға құрмет, үлкенге ізет, бейбітшілік пен мейірімге ұмтылу – қуатты елдің іргетасын қалайтын құндылықтар. Тәуелсіздік, әділ қоғам және бақытты, тату өмір туралы ата-бабаларымыздың арманы бізді шабыттандырады. Біздің басты мақсатымыз – қазіргі заманда терең Оқу-ағарту мен саналы тәрбиеге негізделген жаңа ұлт қалыптастыру.
– Өз жұмысыңыздың қандай нәтижелерін көргіңіз келеді?
– Ағартушылық – тез шығыс беретін егістік емес; қарбаластық, асығыстық қажет емес.
Өскелең ұрпақты қалыптастыруды балабақшадан, бірінші сынып оқушысының шағын мектеп орындығынан бастасақ, оның нәтижесін 11 жылдан кейін көретін боламыз.
Қазір біз «Біртұтас тәрбие» байламында оқытып, тәрбиелеп отырған жас ұрпақтың қандай азамат болып өсетінін тек уақыт қана көрсетеді. Оқыту мен тәрбиелеу өмір бойы жалғаса беретін ұзақ процесс. Сондықтан, біз «ерте пісіп жетілуге» ұмтылмаймыз, біз мектептердің, колледждердің қабырғаларынан бәсекеге қабілетті, заманауи жағдайларға бейімделген жас ұрпақты тәрбиелеп шығару мақсатында күнделікті жұмыстың сапасына ұмтыламыз. Бұл біздің басты миссиямыз, бүкіл білім беру жүйесінің табыстылығының көрсеткіші.
Сұхбатты дайындаған
Вероника КОРЕШКОВА
Comments